In 2019 werd voor de eerste keer het mooiste zandpad van Brabant gekozen. Dat gebeurde op de ‘Zondag van het Zandpad’: 20 oktober 2019.

Dat werd het zandpad van de Rielsedijk tussen Geldrop en Eindhoven.

Dit zandpad is gelegen bij het unieke gehucht Riel. Een eeuwenoude Plaatse, een driehoekig pleintje waaraan ooit de eerste gemeenschap zich blijvend vestigde. Dat Riel door de eeuwen gespaard is gebleven komt doordat er hier in de zestiger jaren van de vorige eeuw geen ruilverkaveling heeft plaats gevonden. Als door een mirakel bleef het daardoor ongeschonden.

Jammer genoeg is deze verkiezing waarschijnlijk een eenmalige gebeurtenis.

In België is er al vele jaren in oktober een ‘Dag van de Trage weg’. Mogelijk kan Nederland hier bij aansluiten.

Het zandpad, de onverharde landweg, heeft namelijk onze blijvende zorg en aandacht nodig.

Zandpaden zijn de oudste verbindingswegen tussen steden, dorpen en gehuchten. In Brabant bestaan nog zandpaden die er al in de prehistorie lagen. Ontginningsassen, kerkepaden, smokkelpaden, paden waar later de Romeinen gebruik van maakten, waar in de Middeleeuwen handelslui en pelgrims overheen trokken en waarover legers passeerden. Maar waarvoor ze ook gebruikt zijn, altijd staat een zandpad voor verbinding tussen gemeenschappen,

Ze zijn niet alleen cultuurhistorisch, maar ook recreatief en ecologisch van groot belang. Ze bieden ruimte aan allerlei planten en dieren. Het wandelen op een door natuur omgeven zandpad biedt echter ook rust en ruimte in het hoofd van de wandelaar.

Zandpaden verkeren al vele tientallen jaren in de gevarenzone en dreigen ‘uit te sterven’.

Een grove schatting is dat er in Brabant nog ongeveer 200 km zandpad bestaat.

Door schaalvergroting in de landbouw wordt dit steeds minder. Zandpaden worden verhard (met asfalt, puin, menggranulaat), ontdaan van bermen, weggeploegd of afgesloten door landbouwers en opgeslokt door bebouwing. Toeristisch-recreatief verkeer vraagt om (half)verharde fietspaden. Gemeenten zien daarin (te) snel redenen om mee te werken aan (half)verharding. De mogelijkheden voor recreatief medegebruik worden door het verdwijnen van de onverharde wegen en paden beperkter; wandelen, fietsen, paardrijden over zandwegen en -paden is aantrekkelijk voor recreanten. Op de resterende zandpaden wordt de recreatieve druk dan alleen maar groter. Eenmaal verdwenen komen de paden niet meer terug.

Door de Europese stimulering van de ruilverkavelingen (Plan Mansholt) is vanaf 1971 de totale lengte van zandpaden met ongeveer 70% afgenomen.

Van de overige 30% is ongeveer een kwart verhard.

Niet alleen de natuurwaarde nam daardoor af, zandpaden worden geflankeerd door bloemrijke bermen en dierrijke houtkanten, ook is steeds minder te ervaren hoe onze voorouders zich door het landschap bewogen, de tijd nemend, traag beschouwend wat er om hen heen te zien en te horen was.

Koester deze zandpaden, daar waar je ze nog kunt vinden maar vooral: bewandel ze!

In onze omgeving liggen vooral rond Gemert nog enkele prehistorische zandpaden.

Ook in Helmond verdwijnen steeds meer zandpaden en verdwijnt het omliggende coulissenlandschap. Coulissen zijn de beplanting langs de zandwegen en de historische bij het landschap horende bebouwing waardoor je tijdens de wandeling even het zicht ontnomen wordt maar wat je even later weer een verrassende inkijk geeft in de gevarieerde rijkdom van de achterliggende natuur.

Om te voorkomen dat de oude zandpaden helemaal verdwijnen brengt ik ze via dit blog met medeweten van Heemkundekring Helmont onder de aandacht. Hiermee willen we bewoners van Helmond en omstreken stimuleren om de zandpaden op te zoeken en te betrekken in wandelingen en fietstochten.

Mogelijk is er een organisatie die een initiatief ontplooit om een jaarlijks terugkerende ‘Dag van het Zandpad’ te organiseren in onze omgeving.

Het lijkt mij zinvol om een deel, zo niet alle genoemde zandpaden als gemeentelijk beschermd buitengebied te benoemen en op te nemen in bestemmingsplannen, zodat ze voor de toekomst blijven bestaan.

Mario Kuijpers

Heemkundekring Helmont

In onderstaande fotoserie staan foto’s van zandpaden en -wegen uit Helmond en omgeving. De locatie vermeld ik bij de foto.